İhracat nedir? Yeni başlayanlar için adım adım ihracat rehberi

İhracat, en basit tanımıyla, Türkiye’de ürettiğin bir ürünü yurt dışındaki bir alıcıya satman demektir. Kulağa basit gelse de, içerisinde gümrük mevzuatından GTIP (HS Code) sınıflamasına, incoterms teslim şekillerinden ödeme yöntemlerine kadar birçok adım ve kavram barındırır. Bu rehberde, sıfırdan başlayarak ihracat sürecini adım adım ve sade bir dille anlatacağız.

Eğer aklında “Nereden başlamalıyım, hangi belgeler gerekiyor, gümrük ve banka süreçleri nasıl işliyor?” gibi sorular varsa, bu rehber senin için temel bir yol haritası olacak. Okumayı bitirdiğinde, basit bir ihracat operasyonunu hangi adımlarla planlayacağını net şekilde görebileceksin.

Kısa bakış

İhracat, Türkiye’de üretilen mal veya hizmetin yabancı bir ülkeye satılmasıdır.
Başlamadan önce şirket yapını, hedef pazarını ve ürün GTIP (HS Code) sınıflandırmanı netleştirmen gerekir.
İhracat süreci; teklif, sözleşme, incoterms seçimi, ödeme yönteminin belirlenmesi, gümrük ve nakliye adımlarından oluşur.
GTIP (HS Code), gümrük vergileri ve ihracat/ithalat kısıtlamaları açısından kritik öneme sahiptir.
Incoterms (örneğin EXW, FOB, CIF), satıcı ve alıcının risk, masraf ve sorumluluk sınırlarını belirler.
Ödeme yöntemleri; havale, peşin, mal mukabili, vesaik mukabili, akreditif gibi seçenekleri içerir.
Gümrük beyannamesi, fatura, çeki listesi, menşe şahadetnamesi gibi ihracat belgeleri sürecin bel kemiğidir.

İhracat nedir? Temel kavramlar

İhracat, kambiyo ve gümrük mevzuatına göre, bir malın veya hizmetin ülke sınırlarını terk ederek yabancı bir alıcıya satılmasıdır. Buna karşılık, yurt dışından ülkeye mal girişine ise ithalat denir. Sen ihracatçı olduğunda, malı Türkiye’den gönderir; alıcı ise ithalatçı olarak kendi ülkesine sokar.

İhracat sürecinde sık duyacağın bazı temel kavramlar şunlardır:

İhracatçı: Mal veya hizmeti Türkiye’den yurt dışına satan firma.
İthalatçı: Yurt dışındaki alıcı, ürünü kendi ülkesine sokan firma.
Gümrük: Ülke giriş-çıkış noktalarında, malın kontrol edildiği, vergilerin ve mevzuatın uygulandığı resmi birim.
GTIP / HS Code: Ürünlerin uluslararası sınıflandırma kodu. Vergi oranları, yasaklar ve teşvikler bu koda göre belirlenir.
Incoterms: Uluslararası ticarette teslim şekillerini, risk ve masraf paylaşımını belirleyen kurallar seti.
Navlun: Nakliye firmalarına (örneğin armatör veya forwarder) ödenen taşıma ücreti.
Konşimento / Taşıma belgesi: Nakliye firması tarafından düzenlenen, malın taşınmasına ilişkin temel belge.

Bu kavramları bilmek, hem alıcıyla doğru iletişim kurmanı hem de gümrük ve banka süreçlerini daha rahat yönetmeni sağlar.

İhracata başlamadan önce: Şirket ve pazar hazırlığı

İhracata atlamadan önce, temel altyapını ve stratejini netleştirmen gerekir. Sadece “ürünüm güzel, satılır” mantığıyla ilerlemek çoğu zaman hayal kırıklığı yaratır.

1. Şirket yapısını ve vergi durumunu kontrol et

İhracat yapabilmek için genellikle sermaye şirketi (A.Ş. veya Ltd. Şti.) olman, vergi numaran ve ilgili faaliyet kodunun (NACE) ürünlerine uygun olması beklenir. İhracatçı birliklerine üyelik, teşvik ve desteklerden yararlanmak için de önemlidir.

2. Hedef pazar ve müşteri profili belirle

Hangi ülkelere satış yapacağını, o ülkelerdeki rekabet seviyesini ve hedef müşteri tipini netleştirmen gerekir. Örneğin:

AB ülkelerine satış: Standartlar, CE işareti, kalite belgeleri daha kritik.
Orta Doğu ve Afrika: Ödeme riskleri, siyasi istikrar ve lojistik hatlar ön planda.
ABD ve Kanada: Ürün sorumluluğu, sertifikasyon ve gümrük prosedürleri detaylıdır.

3. Ürününü ihracata uygun hale getir

Ambalaj, etiketleme, dil, teknik dokümanlar ve ürün sertifikaları ihracat pazarına göre uyarlanmalıdır. Örneğin, AB için CE, bazı ülkelere gıda ihracatında helal belgesi veya sağlık sertifikası gerekebilir.

Ürün, GTIP (HS Code) ve fiyatlandırma

İhracatın en kritik adımlarından biri, ürününü doğru GTIP (HS Code) ile sınıflandırmaktır. Bu kod, hem ihracat hem ithalat tarafında gümrüklerde kullanılır ve aşağıdaki konuları etkiler:

İthalatçı ülkede ödenecek gümrük vergisi oranı
İhracat ve ithalatta uygulanacak yasak veya kısıtlamalar
Devlet teşvikleri ve destek programları

GTIP kodunu belirlerken, gümrük müşaviri veya deneyimli bir uzmandan destek almak ciddi avantaj sağlar. Yanlış kod, malının gümrükte beklemesine, cezaya veya iade sürecine neden olabilir.

İhracat fiyatını nasıl oluşturursun?

İhracat fiyatı, iç pazar fiyatından farklıdır; çünkü içine navlun, sigorta, paketleme, bankacılık masrafları gibi ek kalemler girer. Aşağıdaki örnek tablo, basit bir fiyatlandırma kurgusunu gösterir:

Kalem	Açıklama	Tutar (USD)
Üretim maliyeti	Hammadde + işçilik + genel giderler	10,00
Kar marjı	Hedeflediğin kârlılık oranı	3,00
Ambalaj ve lojistik iç masraflar	İç nakliye, depolama, palet vs.	1,50
Bankacılık ve finans masrafları	Havale, akreditif komisyonu, kur riski tamponu	0,50
Toplam FOB fiyat	İhracatçı limana kadar tüm masraflar dahil	15,00

Buradaki rakamlar örnektir. Sen, incoterms’e göre FOB, CFR veya CIF gibi teslim şekillerinde hangi masrafları üstlendiğini netleştirerek fiyatını buna göre güncellemelisin.

Teslim ve ödeme: Incoterms ve ödeme yöntemleri

İhracatta en çok karıştırılan konulardan biri, teslim şekilleri (incoterms) ve ödeme yöntemleridir. İkisi birbirinden farklı ama birbiriyle bağlantılıdır.

Incoterms nedir?

Incoterms, satıcı ve alıcının hangi noktaya kadar masraf ve risk üstlendiğini belirleyen uluslararası teslim kurallarıdır. Örneğin:

EXW (Ex Works): Satıcının depodan teslim. Neredeyse her şeyi alıcı üstlenir.
FOB (Free On Board): Mal gemiye yüklenene kadar tüm masraf ve risk satıcıda.
CFR/CIF: Deniz taşımacılığında navlun (ve CIF’te sigorta) satıcı tarafından ödenir.
DAP/DDP: Teslim alıcının ülkesinde, kapısına kadar yapılır. DDP’de gümrük vergileri dahi satıcıda olabilir.

Doğru incoterms seçimi, teklif verirken ve navlun pazarlığı yaparken büyük önem taşır. Alıcı “CIF fiyat ver” diyorsa, senin konteyner navlunu ve sigortayı da fiyatına eklemen gerekir.

Ödeme yöntemleri

İhracatta yaygın ödeme yöntemleri şunlardır:

Peşin ödeme: Alıcı mal sevkinden önce veya sevkiyat sırasında ödeme yapar.
Mal mukabili: Mal gönderilir, alıcı belli vadede öder. Satıcı için risklidir.
Vesaik mukabili: Banka, taşıma belgelerini alıcıya ancak ödeme yapıldığında teslim eder.
Akreditif (Letter of Credit): Banka teminatı altında, şartlı bir ödeme yöntemidir. Belgelerin akreditif şartlarına uygun düzenlenmesi gerekir.

Özellikle yeni bir müşteriyle çalışıyorsan, banka ve akreditif gibi yöntemler riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Bankanla ilişki kurarken ihracat departmanından destek istemekten çekinme.

Gümrük ve ihracat belgeleri adım adım

İhracat sürecinin bel kemiği, gümrük işlemleri ve buna bağlı ihracat belgeleridir. Belgeler, hem Türk gümrüğü hem de alıcı ülke gümrüğü için referans niteliğindedir.

Başlıca ihracat belgeleri

Ticari fatura: Ürünün tanımı, miktarı, birim fiyatı, toplam tutarı, incoterms, ödeme şartları gibi bilgileri içerir.
Çeki listesi (packing list): Paketleme ve koli bazlı detayları, net/brüt ağırlıkları gösterir.
Gümrük beyannamesi: Gümrük müşaviri tarafından elektronik ortamda beyan edilen resmi doküman.
Menşe şahadetnamesi: Malın hangi ülkede üretildiğini gösterir. Bazı ülkeler için zorunludur.
Konşimento / Taşıma belgesi: Deniz, hava, kara taşımacılığında nakliyeci tarafından düzenlenen belge.
Sigorta poliçesi: CIF veya CIP gibi teslim şekillerinde satıcının yaptırdığı yük sigortası belgesi.

Gümrük müşaviri ile çalışma

Yeni başlayan biri olarak, pratikte çoğu işlemini bir gümrük müşaviri üzerinden yürütmen çok daha sağlıklı olur. Müşavir senin adına beyanda bulunur, belgelerin mevzuata uygunluğunu kontrol eder ve gümrükle iletişimi yönetir. Senin görevin, doğru ve eksiksiz bilgi/belge akışını sağlamak ve GTIP sınıflandırmasını netleştirmektir.

Nakliye, konteyner ve operasyon yönetimi

Ürünün alıcıya sorunsuz ulaşması, en az fiyat ve belge süreci kadar önemlidir. Burada devreye nakliye, konteyner ve operasyon yönetimi girer.

Nakliye türleri

Denizyolu: Büyük hacimli ve ağır yükler için idealdir; konteyner taşımacılığı (20’lik/40’lık) yaygındır.
Havayolu: Hafif ama değeri yüksek ürünlerde, hızlı teslimat için kullanılır.
Karayolu: Özellikle yakın coğrafyalara (Avrupa, Orta Doğu) karayolu TIR taşımacılığı yaygındır.
Demiryolu: Bazı hatlarda maliyet avantajı sunar; belirli ürün gruplarında tercih edilir.

Navlun pazarlığı ve operasyon

Forwarder veya nakliye firmalarından navlun teklifi alırken, yükleme limanı, varış limanı, konteyner tipi, transit süre ve ek maliyetleri mutlaka sor. Özellikle:

Terminal ve liman masrafları
Demuraj ve detention koşulları (konteyner gecikme cezaları)
Sigorta şartları ve kapsamı

Operasyon tarafında, sevkiyat takvimini alıcıyla netleştirmen, konteyner rezervasyonunu zamanında yapman ve belgeleri (fatura, çeki listesi, konşimento taslağı) alıcıya hızlıca iletmen gerekir.

Yeni başlayanlar için basit bir ihracat planı

Tüm bu bilgiler arasında kaybolmamak için, yeni başlayan bir ihracatçı olarak aşağıdaki adım listesine göre ilerleyebilirsin:

Şirket yapını, faaliyet konunu ve vergi durumunu kontrol et.
Hedef pazar(lar)ını ve müşteri tipini belirle.
Ürünlerini GTIP (HS Code) bazında sınıflandır ve gümrük müşavirinden teyit al.
İhracat fiyatlandırma çalışmasını yap, hangi incoterms ile fiyat vereceğini belirle.
Ödeme yöntemini (peşin, akreditif, vesaik mukabili vb.) alıcıyla netleştir.
Gerekli ihracat belgeleri için bir liste hazırla; her sevkiyatta kontrol et.
Gümrük müşaviri ve nakliye firması (forwarder) ile çalışmaya başla, navlun teklifleri topla.
Siparişi onayla, üretim ve sevkiyat planını oluştur.
Sevkiyatı gerçekleştir, belgeleri alıcıya ve bankaya (gerekirse) ilet.
Tahsilatı takip et ve operasyon sonrasında müşteriden geri bildirim al.

Bu adımları kendi sektörüne, ürün özelliklerine ve hedef pazara göre daha detaylı hale getirerek, şirket içinde standart bir ihracat prosedürü oluşturabilirsin.

İlgili içerikler

Sık sorulan sorular

1. İhracata başlamak için mutlaka şirket kurmak zorunda mıyım?: Pratikte evet. İhracat beyannamesi düzenleyebilmek ve ihracatçı birliklerine üye olabilmek için genellikle sermaye şirketi (Ltd. veya A.Ş.) olman gerekir. Şahıs işletmeleriyle ihracat mümkün olsa da, ölçeklenebilir ve kurumsal bir yapı için şirketleşmek tavsiye edilir.
2. GTIP (HS Code) kodumu kendim belirleyebilir miyim?: Teorik olarak tarife cetvelini inceleyerek kendin de kod tespiti yapabilirsin; ancak yanlış bir sınıflandırma ciddi ceza ve gecikmelere yol açabilir. Bu yüzden, gümrük müşaviri veya konuya hakim bir uzmandan destek alman ve kodunu onlarla birlikte netleştirmen daha güvenlidir.
3. Yeni bir alıcıyla çalışırken hangi ödeme yöntemini tercih etmeliyim?: Yeni ve tanımadığın bir alıcıda genellikle daha güvenli yöntemler (peşin ödeme, akreditif veya vesaik mukabili) tercih edilir. Mal mukabili gibi yöntemler, ödeme riskini büyük ölçüde satıcıya yüklediği için, ancak güçlü bir güven ilişkisi ve referanslarla destekleniyorsa kullanılmalıdır.
4. İhracat için hangi belgeler mutlaka gerekli?: Her sektörde farklı ek belgeler gerekebilse de, en temel set ticari fatura, çeki listesi, gümrük beyannamesi, taşıma belgesi (konşimento, CMR, AWB vb.) ve bazı durumlarda menşe şahadetnamesi ile sigorta poliçesidir. Hedef ülke ve ürün türüne göre sağlık sertifikası, analiz raporu gibi ilave belgeler de istenebilir.
5. Konteyner ve navlun fiyatlarını nasıl daha uygun hale getirebilirim?: Birden fazla forwarder veya nakliye firmasından teklif alarak rekabet yaratman, sevkiyatlarını mümkün olduğunca tek hatta konsolide etmen ve sezonluk yoğunlukları (yüksek navlun dönemleri) dikkate alman maliyetlerini düşürmene yardımcı olur. Ayrıca incoterms seçimini doğru yaparak, navlun pazarlığını sen mi yoksa alıcı mı yapacak netleştirebilirsin.

Not: Daha fazla ihracat rehberi, şablon ve GTIP bilgisi için Expitt İhracat Kütüphanesi’ni ziyaret edin.